Nguyễn Duy
Nghe tắc kè kêu trong thành phố
Tắc kè
Tắc kè... tôi giật mình
Nghe
Trên cành me
Góc đường Công Lý cũ
Cái âm thanh của rừng lạc về thành phố
Con tắc kè
Sao mày ở đây?
Sáng ra nhìn soi mói mỗi cành cây
Chả thấy con tắc kè đâu cả
Khi chùm đèn thủy ngân xanh lên trong vòm lá
Tắc kè kêu như tiếng vọng về
Chợt hiện về thăm thẳm núi non kia
Dưới lá là hầm, là tăng, là võng
Là cơn sốt rét rừng vàng bủng
Là muỗi, vắt, bom, mìn, vực sâu, đèo trơn...
Những đoàn quân đi xuyên Trường Sơn
Ngủ ôm súng suốt cả thời tuổi trẻ
Đêm trăn trở đố nhau: Bao giờ về thành phố?
Con tắc kè nghe, nhanh nhẩu nói: Sắp về!
Sắp về
Sắp về...
Người bạn tôi rung võng cười khoái trá
Ấy là lúc những cánh rừng trút lá
Mùa khô năm một ngàn chín trăm bảy tư
Ăn tết rừng xong
Từ giã chú tắc kè
Chúng tôi xuôi - ào ào cơn lũ đổ
Các binh đoàn tràn vào thành phố
Đang mùa thay lá những hàng me
Lá me vàng lăn tăn trải thảm phố hè
Chồi xanh lăn tăn nơi đầu cành run rẩy
Cơn gió thoảng chút hương rừng đâu đấy
Hạt mưa đầu mùa trong suốt giữa lòng tay
Người bạn tôi không về tới nơi này
Anh gục ngã bên kia cầu xa lộ
Anh nằm lại trước cửa vào thành phố
Giây phút cuối cùng chấm dứt cuộc chiến tranh
Đồng đội bao người không “về tới” như anh
Nằm lại Cầu Bông, Đồng Dù và xa nữa...
Tất cả họ, suốt một thời máu lửa
Đều ước ao thật giản dị:
Sắp về!
Qua hai mùa thay lá những hàng me
Cái tết hòa bình thứ ba đã tới
Chao ôi nhớ tết rừng không hương khói
Đốt nhang lên
Chợt hiện tiếng tắc kè
Tôi giật mình
Nghe
Có ai nói ở cành me:
Sắp về!...
Thành phố Hồ Chí Minh, Tết Mậu Ngọ 1978
N.D
LỜI BÌNH CỦA LÊ THÀNH VĂN:
Thơ Nguyễn Duy đằm thắm, trữ tình và chất chứa nhiều cảm xúc một thời trận mạc cũng như những góc cạnh của cuộc sống đương đại. Trong mạch nguồn cảm hứng viết về ngày chiến thắng 30 tháng 4, bài thơ Nghe tắc kè kêu trong thành phố thật sự đã đưa tiếng thơ Nguyễn Duy gần gũi hơn với độc giả, gợi được những cảm xúc chân thành, sâu thẳm. Chính cấu tứ mới mẻ và nội dung nhân bản có thể xem là nét đặc sắc của thi phẩm này.
Bài thơ có một tứ thơ thật độc đáo được sử dụng thông qua bút pháp đồng hiện tài tình. Quá khứ và hiện tại đan xem vào nhau. Hạnh phúc của hôm nay càng khơi gợi nỗi gian truân của một thời lửa đạn. Tất cả sự kết nối ấy được chuyển tải cảm xúc thông qua hình tượng con tắc kè kêu thao thiết giữa Sài Gòn. Bắt đầu từ tiếng tắc kè kêu trong lòng thành phố đã được giải phóng sau ba mùa me trổ lá non tơ. Tiếng tắc kè kêu khiến tác giả bàng hoàng thảng thốt, ngỡ ngàng như mình đang ở Trường Sơn một thời lửa đạn. Có hay không có tiếng tắc kè, chỉ biết “sáng ra nhìn soi mói mỗi cành cây” chỉ thấy “chùm đèn thủy ngân xanh lên trong vòm lá” và tiếng tắc kè chỉ là tiếng vọng về của một thời khói lửa chiến tranh:
Chợt hiện về thăm thẳm núi non kia
Dưới lá là hầm, là tăng, là võng
Là cơn sốt rét rừng vàng bủng
Là muỗi, vắt, bom, mìn, vực sâu, đèo trơn...
Bằng nghệ thuật liệt kê, Nguyễn Duy đã khơi gợi sự gian khổ chồng chất gian khổ mà những người lính tuổi còn rất trẻ phải vượt qua, đối diện với cái chết, với “cơn sốt rét rừng vàng bủng/ là muỗi, vắt, bom, mìn, vực sâu, đèo trơn”. Họ “ôm súng suốt cả thời tuổi trẻ” để rồi khao khát có ngày được trở về thành phố thật cảm động khi nhà thơ nhớ lại cảnh nằm đố vui và nghe vọng tiếng tắc kè đáp lời “sắp về - sắp về” phấn khích và đầy hi vọng. Những câu thơ đơn giản mà cứ nhói lòng qua câu chuyện giữa rừng của những người lính cụ Hồ thời chống Mỹ được Nguyễn Duy diễn đạt tự nhiên, không dụng công hay trau chuốt bằng những mĩ từ:
Những đoàn quân đi xuyên Trường Sơn
Ngủ ôm súng suốt cả thời tuổi trẻ
Đêm trăn trở đố nhau: Bao giờ về thành phố?
Con tắc kè nghe, nhanh nhẩu nói: Sắp về!
Tất cả vì tương lai của miền Nam phía trước, cả đoàn quân rồi cũng ào ạt tràn về vào thành phố lúc “đang mùa thay lá những hàng me”. Trên hành trình ấy, nhiều đồng chí đồng đội đã nằm lại, không được nhìn thấy thành phố Sài Gòn giải phóng trong niềm hân hoan vui sướng. Dù trong những ngày tháng Trường Sơn gian khổ ấy, họ ao ước một điều duy nhất là được về giáp mặt thành phố Sài Gòn như tiếng con tắc kè kêu “sắp về”, như một lời hứa đầy ray rứt. Tác giả bồi hồi nhớ lại biết bao đồng đội hi sinh, có người nằm lại ngay nơi cửa ngõ Sài Gòn trước thời khắc miền Nam hoàn toàn giải phóng:
Người bạn tôi không về tới nơi này
Anh gục ngã bên kia cầu xa lộ
Anh nằm lại trước cửa vào thành phố
Giây phút cuối cùng chấm dứt cuộc chiến tranh
Bài thơ có một cấu tứ rất hay, lạ và mới mẻ thông qua nghệ thuật đồng hiện. Nhờ đó, dù chỉ mấy chục câu thơ, mà người đọc vừa cảm nhận được chuỗi hành trình gian khổ của người lính, niềm vui “sắp về” thành phố Sài Gòn thương nhớ. Bài thơ đánh động vào hồn người bằng một hoài niệm thiết tha, vừa khắc họa lại một giai đoạn bi hùng của đất nước; vừa là tiếng đồng vọng thiêng liêng, vừa là lời tri ân với người đã khuất, đồng thời nhắc với chúng ta phải biết trân trọng quá khứ oai hùng của dân tộc Việt Nam.
L.T.V