Sân khấu: Trang trí đơn giản, giữa nhà là chiếc bàn thờ nhỏ, trên có bức chân dung người chồng cũ của Thủy.

Âm nhạc mở: Giai điệu vui tươi, rộn ràng (phù hợp với không khí lao động).

                Chuyện xảy ra tại nhà vợ chồng Thủy

Trong tiếng nhạc, loáng thoáng sau cánh gà, bóng người qua lại, Dũng đang chuyển vật tư về để làm nhà.

(Tiếng từ sau hậu trường: Dô, dzô, ... kéo mạnh nữa lên! nào!)

Dũng: Đúng rồi! Chuyển giùm số sắt thép kia đi! Không phải! bên trái kìa! Ừ! Nhanh tay lên các anh!...

Thủy: (Trong nhà, đi lại nôn nóng) Đã trưa rồi mà chẳng chịu nghỉ tay! Người đâu mà cứ ham công tiếc việc! Nghỉ đi anh Dũng ơi!

Dũng: (Vác bao xi măng đi vào để trước cửa) Sắp xong rồi em à! (lấy mũ ra quạt) Ủa, con nó chưa về hả Thủy?

Thủy: Em cũng đang nóng ruột đây! Chẳng biết có việc gì không mà chưa thấy nó về!

(Kiên - con Thủy đã về, đứng lấp ló ngoài cửa theo dõi mọi chuyện như có vẻ không đồng tình).

Dũng: Chắc không việc gì đâu! Con nó lớn rồi mà em!

Thủy: (Đưa khăn lau cho chồng) Ừ! Mà nó cũng lớn rồi thật. Thời gian đi nhanh quá phải không anh?

Dũng: Mười hai năm... (Nhạc)

Thủy: (Nhìn lên bức chân dung) Từ cái buổi anh trở về báo tin Khang không còn nữa, từ cái buổi hai mươi em góa bụa thờ chồng...

(Hát điệu cung oán)

Thân lạnh lùng, chiếc bóng lẻ loi...

Đâu biết trông (ơ) chờ, cuộc đời bơ vơ

Con khờ, con chưa khôn lớn

Liễu yếu thân gầy nương tựa vào đâu?!...  (Nhạc)

Dũng: Tâm sự này, anh hiểu cho em

Qua những năm chiến trường, trở về quê hương

Nương nhờ tình nhau năm tháng

Mẹ con yên lòng vì ta đã thương yêu...

Thủy: Anh Dũng!

Dũng: Mà thôi! Nhắc chuyện cũ làm chi cho nó buồn! Em vô lo cơm nước, đợi con nó về cả nhà ăn luôn!

Thủy: Còn anh?

Dũng: Tranh thủ vác thêm vài bao xi-măng...

Thủy: Thôi! Nghỉ đi! Làm có chết à!

Dũng: Công việc xong sớm thì hay chứ em!

Thủy: Khoan đã! (Ngập ngừng) Đứng đó, ông tướng à! Em nói cái này cho nghe!

Dũng: (Lo lắng) Chuyện chi rứa em?

Thủy: Chúng mình...

Dũng: Sao?!

Thủy: Sắp... có con!

Dũng: (Mừng) Hả? em nói sao? Anh sắp... sắp... sắp có con nữa à?

Thủy: Đúng đó anh!

Dũng: Trời ơi! Hạnh phúc quá Thủy ơi! (Quay ra bên ngoài) Các anh ơi! Bà con ơi! Tôi sắp có con! (Thể hiện sự vui mừng, ôm Thủy).

Thủy: Thôi! Gần bốn mươi rồi mà làm như còn trẻ lắm! kìa! Người ta nhìn thấy, họ cười cho!

Dũng: Cảm ơn em! Thôi anh phải đi làm đây! Bằng mọi giá cho xong ngôi nhà mới để đón đứa trẻ ra đời chứ! (Cười, đi ra).

Thủy: Nhanh về ăn cơm! À còn chuyện này!

Dũng: Chi vậy bà xã?

Thủy: Có cái giấy mời của Ban Dân chính thôn, em để ở trên bàn...

Dũng: Anh biết rồi, việc của Hội Cựu chiến binh..., anh đi đây!

Thủy: (Còn lại một mình) Lạ quá! Còn thằng Kiên! Nghe nói lúc này học hành...

(Quay vào bàn thờ thắp hương, Kiên lặng lẽ đứng sau lưng)

Thủy: (Khấn) Khang ơi! Hãy phù hộ cho con... Anh sống khôn, thác thiêng...

Kiên: Mẹ!

Thủy: (Quay ra) Kìa! Chớ con về khi nào vậy?

Kiên: Con về từ lâu rồi! (Mỉa mai) Mẹ cũng còn nhớ tới người cha quá cố của con sao? (Chua chát) Con không tin!

Thủy: Kiên! (Ngạc nhiên) Con sao vậy? Có đau không? (sờ trán Kiên).

Kiên: Con vẫn khỏe, mẹ yên tâm!

Thủy: Chớ con vừa nói gì vậy?

Kiên: Mẹ! Mẹ đừng giả vờ nữa. Con biết từ lâu rồi! Mẹ chỉ nghĩ đến ông ấy thôi. Con như cái bóng trong nhà này!

Thủy: Kiên! Ba Dũng lúc nào cũng thương con!

Kiên: Thương mẹ thì có! (Như nói một mình) Ông ấy chỉ biết có mẹ. Ông ấy đã cướp đi tình yêu của mẹ cho con! (Khóc).

Thủy: Trời ơi, con tôi!... (Nhạc...).

Hơn mười năm từ khi cha con không về nữa

Mẹ chắt chiu từng dòng sữa nuôi con

Lời ru tắt giọng mỏi mòn, cánh chim biền biệt đầu non

sương mù...

(Đất Hồ lòng Hán)

Con côi cút từ khi còn tấm bé

Mười mấy năm con trẻ trưởng thành

Thời gian xuôi ngược loanh quanh

Éo le đời mẹ lênh đênh(2) một đời!

Kiên: Làm sao kể, những ngày gian khó

Mẹ chắt chiu, mẹ chắt chiu bãi lấp bãi bồi...

Thương con san sẻ khúc nôi

Cho con trẻ được hôm nay nên người!

Thủy: Sao con nỡ phụ công dạy dỗ

Người chẳng sinh nhưng nặng ơn nuôi

Kiên ơi! Nghĩ lại trước sau

Mẹ con ta phải một đời(2) nhớ ơn!

Kiên: (Hát tiếp xuân nữ)

Con biết mà!

Mẹ giờ chỉ có ông ta

Trong con luôn nghĩ đến người cha bạc phần

Ngôi nhà này kỷ niệm vây quanh

Đâu đâu cũng in đậm bóng hình thân yêu

Dù phên-tranh rách nát mai chiều

Có bàn tay người đã chắt chiu một đời

Ngoài vườn bòng ổi xanh tươi

Cha đi để lại một đời thanh xuân

Còn bây giờ(2), mẹ quên hết ngọn nguồn

Để cho ông ấy phá tan sự yên bình!...

Thủy: (Nói đệm theo) Con sai rồi! Ba làm lại nhà mới là để cho chúng ta!

Kiên: Con không tin! Người ta thường bảo:

Trời mưa bong bóng phập phồng

Mẹ đi lấy chồng con chịu cút côi

Mồ côi tội lắm người ơi

Thiếu tình phụ tử đời tôi lạnh lùng...

(Lúc ấy Dũng vác bao xi-măng đi vào, tế nhị đứng lại)

Thủy: Không phải đâu Kiên à! Ba Dũng thương con. Mẹ thương con. Có bao giờ ba mẹ la mắng con đâu hả Kiên?

Kiên: Không la mắng mà tự bàn với mẹ làm nhà mới? Không, không ai được quyền dỡ ngôi nhà này!

Thủy: (Tức giận) Kiên! Ai dạy con cái giọng hồ đồ, hỗn láo ấy hả? Từ nhỏ đến chừ con đâu có rứa hả Kiên?

Kiên: Mẹ đừng có bênh vực cho ông ấy nữa!

Thủy: Ba con chỉ sửa lại ngôi nhà cho mới, cho đẹp cũng chỉ cho con thôi!

Kiên: Cho con? Cho con hay là cho em bé mẹ sắp sinh?

Thủy: Hả? Con nói sao? Con... con...! Trời ơi! (Thủy gục xuống bàn).

Kiên: Mẹ, mẹ! Con lỡ lời mà mẹ!...

Thủy: Kiên ơi! (Nhạc...)

Mười mấy năm nuôi con khôn lớn

Mẹ đâu để ý đến hạnh phúc riêng mình

Cay đắng ngọt bùi dưới mái nhà tranh

Đói no đùm bọc rách lành có nhau...

Mẹ dụm dành từng ngụm sữa cọng rau, từng lon gạo hẩm

mong sao con trưởng thành...

(Xàng xê lụy)

Ngày nhận tin cha con hy sinh

Nghe như sét đánh một mình đớn đau

Mẹ chờ sáu năm mòn mỏi thân dâu

Tơ lòng rúi chỉ thương đâu phận tằm

Dũng là người đàn ông hiểu hết ngọn nguồn

Cảm thông hoàn cảnh của mình nên thương

Tình người như cả đại dương

Chở che đùm bọc yêu thương đỡ đần

Cớ sao con non dạ nhẫn tâm

Vì đâu nên nỗi hiểu lầm mẹ cha?

Kiên: Mẹ ơi!...

(Xuân nữ)

Con hiểu lòng mẹ bao la

Còn hơn biển rộng thay cha nuôi con khờ

Nhưng con đâu hiểu chữ ngờ

Chắc đời con phải bơ vơ nẻo mòn

Vì mẹ thương người ấy hơn con

Tình mẹ cho em bé con còn chi đâu?

Thủy: Kiên! Mẹ cấm con không được nghĩ sai. Ba Dũng thương con hơn cả con ruột kia mà!

Kiên: Không, không phải vậy! Con biết không phải vậy!

(Lúc ấy Dũng đi vào lên tiếng)

Dũng: Kiên!

Thủy: Kìa, anh Dũng!

Dũng: Kiên! Mẹ con nói đúng đó. Con đừng làm mẹ buồn!

Kiên: Ba không có quyền sửa lại ngôi nhà ba Khang để lại cho tôi.

Thủy: Con không được hỗn!

Kiên: Con biết mà! Mẹ bênh họ. Mẹ đâu có thương con!

Dũng: Bình tĩnh đi con. Con lớn rồi! Ba sửa nhà là để cho tương lai của gia đình ta.

Kiên: Không! Tôi cấm các người!

Dũng: Kiên! Ai dạy con cách ăn nói hỗn hào với người lớn như thế?

Kiên: Tôi nói như vậy đó. Vì ông... vì ông không phải là ba của tôi!

(Dũng không kiềm nén được nữa, tát tai Kiên).

Thủy: Anh Dũng! (Bàng hoàng).

Kiên: (Che mặt) Ông đánh tôi! Ông đánh tôi! Mẹ ơi! (Bỏ chạy ra ngoài. Nhạc...).

Thủy: Anh Dũng! Kiên! Con đi đâu? Kiên ơi! (Với theo thất vọng, gục xuống).

Dũng: Trời ơi! Tôi vừa làm gì thế này? (Nhìn bàn tay) Tôi sai rồi! (Ôm mặt).

Thủy: Anh Dũng ơi! Con nó bỏ em rồi! (Khóc).

Dũng: Thủy ơi, anh vừa gây ra một sai lầm nghiêm trọng.

Một hành vi thiếu trách nhiệm với em.

Anh không hiểu con đang khát khao tình phụ tử, cứ tưởng

mình đã có thể mang đến cho con êm ấm đủ đầy...

(Xàng xê lụy)

Nào ngờ nghĩa vẫn trắng tay

Khi Kiên đã lớn thường hay dỗi hờn

Mặc cảm mất cha ấp ủ trong lòng

Nên con khao khát ước mong đắp bồi

Trời ơi!(2) sao tôi lại vô tư

Không hiểu mình xử sự thật là vô tâm.

Thủy: Con nó sai đâu phải do anh!

Dũng: Không, tại anh cả! Đáng lý ra mười năm trước anh không nên có mặt ở ngôi nhà này. Nếu vậy thì bây giờ đâu đến nỗi!...

Thủy: Dũng ơi!

(Lý Chiêu quân)

Biết nói sao cho anh được tỏ tường

Biết nói sao cho vẹn vẻ đôi đường

Để mong con trẻ cùng chồng cảm thông

Với tôi trăm mối tơ vò (Nhạc...)

Dũng: Thủy ơi! Con nhỏ còn khờ

Không hiểu tấm lòng của anh (Nhạc...)

Thủy: Hỡi Kiên ơi! Lại đi đâu rồi?

Quá ngây thơ nên mới thành ngộ nhận

Con trở về cho ba mẹ bớt buồn đau!

Dũng: Anh phải đi tìm thằng Kiên đây! (Chạy đi)

Thủy: (Một mình) Tôi cũng phải đi tìm, khuyên con hiểu lòng anh... Kiên ơi! Đi đâu vậy con? (Đi ra).

* Đèn sân khấu chợt mờ đi, bóng Kiên thấp thoáng quay vào, lén đến trước bàn thờ cha mình, nhìn bức chân dung, thầm thì...

Kiên: Cha ơi! Người ta đánh con, con phải đi thôi, con đã lớn tự lo cho mình được. Con sẽ không mang ơn ai hết. Ngôi nhà này từ ngày mai không còn là của cha con mình nữa. Cha cho phép con đưa người đi theo!...

* Kiên gỡ tấm ảnh xuống, một vài giây chần chừ, lẫn vào bóng tối, đèn sáng. Thủy từ ngoài thất thểu đi vào ...

Thủy: Kiên ơi! Con ở đâu? Về đây với mẹ đi con?

(Với khán giả) Bà con ơi! Có ai thấy con tôi đâu không? Có ai thấy thằng Kiên ở đâu không?

(Thủy ngồi xuống ghế, thở dài! ... nhạc ... Dũng đi vào ...)

Dũng: Thủy!

Thủy: Anh Dũng! Anh có tìm thấy con không? Em khổ quá! (Xúc động ôm lấy Dũng...)

Dũng: (An ủi) Yên tâm đi em. Từ từ hiểu ra nó sẽ về thôi!

Thủy: Anh đã tìm nó những đâu?

Dũng: Tất cả các nơi quen biết, nhưng đều không có. (Như chợt nhớ ra) À! Còn một chỗ, anh biết nó sẽ đến đó, để anh đi gọi nó về!

(Dũng định đi ra, nhưng anh bỗng phát hiện bức chân dung bị mất, anh hoảng hốt).

Kìa! Ảnh của Khang đâu rồi hả em?

Thủy: Anh hỏi ảnh nào?

Dũng: Ảnh trên bàn thờ!

Thủy: (Hoảng hốt) Hả?! Sao lại mất? Khi về đến nhà em cũng không để ý!

Dũng: Chắc chắn là thằng Kiên, nó đã lấy đi!

Thủy: Thì sang lại tấm khác, em còn giữ ảnh gốc, anh đừng lo!

Dũng: Cái chính không phải là mất tấm ảnh!

Thủy: (Khó hiểu) Anh nói vậy là sao? Em không hiểu?

Dũng: Em có biết không! Từ lâu anh đã dành dụm một số tiền và vàng khá lớn, để phía sau tấm ảnh của Khang. Anh luôn nghĩ nhà mình đang tồn tại bốn người mà! Bây giờ, mất rồi!

Thủy: Trời ơi! Kiên ơi! Sao con lại hư vậy hả Kiên?! (Nhạc).

Dũng: Thủy ơi! Hơn mười năm trời về đây chung sống gói ghém yêu thương mong hạnh phúc vuông tròn...

(Xàng xê lụy)

Nào đâu bình vỡ gương tan

Vì đâu nên nỗi bẽ bàng thế ni

Thương em góa bụa từ khi

Con thơ lạc lõng cũng vì thiếu cha

Ngỡ rằng êm ấm một nhà

Ngỡ rằng chung một bài ca gia đình

Có lẽ anh chưa hiểu hết mình

Để con buồn ý bất bình bỏ đi...

Thủy: Anh Dũng!

Dũng: (Lo lắng) Và còn cả số tiền lớn, lẫn di thư của Khang, nó có giữ được hay vô ý đánh mất!? Chắc anh phải xa mẹ con em một thời gian Thủy à!

Thủy: Không! Anh đừng bỏ mẹ con em!

Dũng: Anh hiểu, anh không sợ mất tiền. Anh áy náy vì mất tình cảm mẹ con em!

Thủy: Anh Dũng!

(Vọng kim lang)

Biết nói sao cho anh hiểu ngọn ngành

Em bây giờ đang rối cả tâm can

Xót thương cho mình và trách cả con thơ. (Nhạc)

Tròn mười năm rồi gia đình yên ấm

Cớ sao chừ, lại phải khóc chia lìa

Trách con dại khờ không hiểu được lòng anh

Để nên bây giờ như bình vỡ gương tan... (Nhạc).

Dũng: Mà thôi, em hãy yên tâm

Để anh đi tìm lại con

Vì anh một đời đa mang, cho xót xa lòng nhau...

Thủy: Không! Không phải anh mà chính em, chính em phải đi tìm cho ra nó! (nhạc).

* Thủy vừa chạy ra đến cửa thì gặp bà Tám, chủ hiệu ảnh, tổ trưởng tổ đoàn kết đi vào ...

Bà Tám: Vội gì mà phải đi tìm nó! Cứ vào đây đã cô Thủy à!

Thủy: Chào chị Tám! Mời chị vô nhà!

Dũng: Chào chị!

Bà Tám: (Cười) Tôi đã nghe và hiểu hết mọi chuyện rồi, đúng là thằng Kiên trẻ người non dạ!

Dũng: Thằng Kiên? Nó có đến chỗ chị à? Nó có mang theo tấm ảnh của anh Khang không?

Bà Tám: Có chứ! Nó nhờ tôi chụp sửa lại vì tấm ảnh đã cũ. Thấy nó khóc, tôi bảo nó kể hết mọi chuyện. Ra là vậy, tôi khuyên nó nghe rồi, anh chị yên tâm.

Thủy: Dạ! Còn sau tấm ảnh...

Bà Tám: Có rất nhiều tiền và cả vàng nữa, còn nguyên vẹn, tôi giao lại cho anh chị... (Cười).

Dũng: Còn thằng Kiên, nó...

Bà Tám: Có hối lỗi, nhưng cũng còn bướng lắm! Con trai mà! Nó chưa dám vào, còn đứng phía ngoài ấy! Kệ nó!

* Dũng đón lấy tấm ảnh, mở phía sau, lấy ra một tờ giấy đã nhàu nát đưa cho Thủy đọc, (nhạc)... trên nền nhạc giọng của một người đàn ông từ quá khứ vọng về:

Dũng! Lần đi công tác này lành ít dữ nhiều, chúng mình giao ước với nhau nhé! Nếu mày hy sinh, tau sẽ thay mày nuôi dưỡng mẹ, còn ngược lại, mày thay tau chăm sóc Thủy và Kiên.

Bạn của mày - Khang.

* Đèn sáng...

Thủy: Anh Dũng!

* Lúc ấy, Kiên từ từ dưới khán giả, bước lên sân khấu đến trước mặt Dũng, chần chừ...!

Kiên: Ba!

Dũng: Kiên, con! (Hai người ôm chầm lấy nhau. Nhạc ... )

Dũng: Ba cảm ơn con đã hiểu ra mọi điều! Gia đình ta sẽ sống tốt đẹp thôi con à!

Kiên: (Lối) Ba ơi!

Con đã soi rọi lại mình qua bao lời mẹ kể

Từ những ngày ba chịu đựng nắng gió mưa sương.

Từ nghĩa tình đồng đội yêu thương,

Con xấu hổ vì mình sao cạn nghĩ...

Xin ba mẹ thứ tha lỗi lầm con trẻ, chỉ một chút thôi con đã

sai đường...

(Hát xuân nữ)

Ngập tràn trong biển yêu thương

Tình cha nghĩa mẹ đôi đường vẹn đôi

Mặc cảm mình là trẻ mồ côi

Vụng về cớ sự để rồi phải ăn năn

Mẹ ơi! Ba ơi!

Núi cao đâu dễ sánh bằng

Sông sâu nghìn trượng phải chăng ghi lòng

Cúi đầu nhận lấy lỗi lầm

Xin mẹ ba tha thứ cho con được nhờ...

Dũng: Con không có lỗi gì cả, đừng bận tâm Kiên à!

Kiên: Mẹ, mẹ tha thứ cho con!

Thủy: Kiên, con của mẹ!

Bà Tám: Vết rạn trên quần áo, có thể vá; nhưng vết rạn trong hạnh phúc gia đình, con có biết làm sao cho nó lành không hở Kiên?

Kiên: Con hiểu rồi! Phải từ lòng nhân hậu, bao dung của mọi người. Sống đừng hẹp hòi, nhỏ nhen, ích kỷ thì hạnh phúc sẽ đến với chúng ta! Phải không ba, mẹ, cô Tám?

Mọi người: Rất đúng!

Bà Tám: Ngày mai thôn mình làm lễ đón nhận danh hiệu thôn văn hóa, cả nhà phải đi dự chớ?

Dũng: Tất nhiên rồi chị Tám à!

Thủy: Mừng vui đời đã đơm hoa, Kiên ơi, qua rồi hiểu lầm cạn nghĩ. Gia đình ta, thôn xóm ta chan chứa ân tình...

Tất cả: (Hát hò Quảng)

Trời quê rực ánh bình minh

Ta vui đón một màu xanh dạt dào

Xóm thôn xây dựng phong trào

Toàn dân đoàn kết nêu cao tinh thần

Gió lên câu hát trong ngần

Khúc hoan ca mãi vang ngân mọi nhà

Tình chồng nghĩa vợ đậm đà

Gia đình hạnh phúc thật là ấm êm...

Nhạc kết